Hương nhài

Từ bé tôi đã rất thích bông lài. Ngày còn học phổ thông ở Đà Nẵng, ngày nào Thiên cũng hái đem lên lớp cho tôi một mớ bông lài còn đẫm sương mai. Nhà Thiên ở cạnh nghĩa trang thành phố, nơi ấy có rất nhiều cây bông lài trồng bên cạnh những ngôi mộ xây bằng xi măng rất đẹp. Buổi trưa tới nhà Thiên chơi, tôi thường chạy vào khu nghĩa trang để ngửi hương lài thơm ngát.Thành phố phát triển, nghĩa trang trong thành phố phải di dời và tôi chẳng được bạn tặng bông lài nữa. Người miền Trung thường gọi là bông mà không gọi là hoa, mặc dù bông và hoa có nghĩa khác nhau. Nghe rằng ngày xưa vì kiêng húy nên gọi như vậy.

Trước đây, ba tôi thường bảo tôi: "Thích chi không thích lại đi thích bông lài !", tôi không hiểu lắm. Lớn lên, trồng bụi bông lài, đêm hè nghe hương lài thoảng bay tôi mới ngẫm ra tại sao người xưa nói vậy. 

Nhưng trong ca dao cũng vẫn dành cho hoa lài một sự trân trọng vì cái thanh khiết, nuột nà và hương thơm nhuần nhị của nó đó chứ: " Hoa lài cắm bãi cứt trâu ! ". Như một sự tương phản giữa cánh hoa lài trắng muốt tinh tế với cái đen bẩn, thô kệch của bãi phân trâu. Tuy cái bãi phân trâu vẫn có cái giá trị của nó: đem phơi khô làm chất đốt hay làm phân bón cây cảnh xem ra cũng được việc.

Ở Đà nẵng, Huế thường hay gặp loài lài cánh kép

Nhưng ở Việt Nam có từ năm đến sáu loài hoa lài

Theo các nhà thực vật, ở Biên Hòa có loại lài Jasminum Nobile

 Loài Jasminum multiforum dây trườn, nhánh có lông dày trồng ở Sài Gòn và nhiều tỉnh miền Nam.

Loài Jasminum longipetalum có ở nhiều tỉnh miền Trung từ Quảng Trị đến Đồng Nai

Một loại lài rất dân dã và quen thuộc đối với dân miền Trung từ Nghệ An đến Thừa Thiên Huế đó là cây lá vằn hay chè vằn Jasminum subtriplinerve Blume, cây gắn liền với tên gọi của linh địa La vang. 

Một loại thức uống rất phổ biến ở miền Trung được nấu từ lá của loài chè vằn này.

Ở miền Trung Việt nam cũng còn có loại lài Jasminum undulatum

Sau này, một cô học sinh quê Quảng Ngãi đã mang từ quê ra một loài hoa lài cánh đơn và nhờ tôi hướng dẫn khóa luận, loài lài Jasminum sambac.

Từ giống lài mà Diễm Châu mang ra, tôi đã giữ lại và trồng ở nhà. Vào những đêm hè, mùi hương của nó thoảng theo làn gió thật quyến rũ.

Bằng phương pháp chiết với dung môi hữu cơ, loại sáp, chúng tôi đã xác định một số hợp chất có trong tinh dầu hoa lài cánh đơn Jasminum sambac. là một số các este: este metyl và este etyl của axit linolenic; este metyl của axit palmitic, metyl arachat, benzyl acetat và  nerolidol...

Trong khi đó với loài lài Jasminum undulatum ở Quảng Nam thành phần các chất trong tinh dầu của nó có đôi chút khác biệt gồm: linalool, farnesol, este diisobutyl của axit phtalic, este etyl của axit linolenic...

Tinh dầu của cả hai loài lài trên đều có tỉ lệ hợp chất este metyl và etyl của axit linolenic.  

Đối với loài Jasmine sambac thì tỉ lệ este metyl của axit linolenic rất cao (khoảng 40%), còn đối với loài Jasmine undulatum thì thành phần este etyl của axit linolenic lại chiếm tỉ lệ cao ( khoảng 30%).

Ở nhà tôi còn có cây hoa lài Nhật Bản, khi mới nở hoa màu tím đậm rất đẹp sau nhạt dần sang màu trắng. Tuy nhiên hương của nó hắc nồng, không dịu ngọt như những loài lài trắng trồng phổ biến trong nước ta.